http://tehrooz.com/1392/5/29/TehranEmrooz/1247/Page/14/
روزنامه تهران امروز
کد خبر: 136591
تاریخ خبر: ﺳﻪشنبه, 29 مرداد 1392
آموزش سفال در لالجین پاسخگوی هنرمندان نیست
آموزش؛ فوت فراموش شده کوزهگری در لالجین
از آنجا که سفالگری بسیار گسترده است و پوشش دادن همه ابعاد آن مستلزم تلفیق سالها تجربه در کنار مطالعات گسترده و تحقیق مستمر محققان است و از حدود توانایی افراد معمولا خارج است، بهترین راه برای بهره گیری کامل از توانایی علمی و عملی استفاده از هنرمندان سنتی و بومی در کنار محققان و تحصیلکردگان رشتههای هنری است. اگرچه تا به حال آموزش در این زمینه به صورتی سطحی و رفع تکلیفی اعمال شده است، اما میتوان با برنامهریزی دقیق در این زمینه به نتایج خوبی رسید. در سالهای گذشته فارغالتحصیلان زیادی در رشته صن
حسین زندی - همدان: سفال وسفالگری در همدان بهویژه لالجین شهر سفال مشکلات متعددی دارد. چرا که برای توسعه صحیح صنعت سفال در همدان، علاوه بر حمایت نهادهای دولتی، آگاهی مردم، آموزش سفالگران، تولیدکنندگان و حتی فروشندگان مسئلهای مهم وضروری به نظر میرسد. اکنون، شیوههای سنتی آموزش با ابزار و فنآوری فعلی همخوانی ندارد و دانشگاه علمی- کاربردی شهر هم نتوانسته موفقیت چندانی در آموزش بهدست آورد. از سوی دیگر شیوه آموزشی آموزشگاههای خصوصی هم پاسخگوی سفالگران شهر لالجین نیست و به نظر میرسد که فقط گاهی برای رفع تکلیف خود را نشان دهد. از این رو،د برای رشد و نجات سفالگری لالجین تغییر وتحول در امر آموزش بسیار ضروری به نظر میرسد.
ظلم به آموزش سفالگری
«مهدی کریمیمنسوب» مدرس دانشگاه و کارشناس سفال در پاسخ به این سوال که چه نهادهایی رسالت و وظیفه آموزش سفالگری در همدان را به عهده دارند، گفت: بهرغم اینکه سفال و سفالگری از صنایع دستی این استان است و لالجین پایتخت همیشگی سفال کشور محسوب میشود، باید بیش از این مورد توجه مسئولان استان همدان قرار میگرفت. اما این صنعت بهویژه در زمینه آموزش بسیار مظلوم واقع شده است و فقط به چند مورد بسیار محدود در حد طرحهای آموزشی اداره صنایع دستی و گردشگری میراث فرهنگی محدود شده است. براین اساس بیشتر علاقهمندان به صورت موردی و خصوصی به افراد شاغل در این رشته که گاهی ضعفهایی هم در امر آموزش دارند مراجعه میکنند. در شهرستان لالجین نیز از گذشته مرکزی وجود دارد که امروزه با عنوان دانشگاه علمی - کاربردی سفال و صنایع دستی لالجین شناخته میشود. این مرکز در گذشته محرکی بسیار مفید در آموزش فرزندان لالجین و همچنین علاقهمندان سفال و سفالگری از همه نقاط ایران بود. اما امروزه فعالیتی بسیار کمرنگ دارد و رشته سفالگری که محور فعالیت این دانشگاه در گذشته بود و از اهداف اصلی فعالیت این مرکز به شمار میرفت، از رشتههای آن حذف شد. در دانشگاههای استان نیز متاسفانه دانشگاه دیگری متولی این رشته نیست.
موفقیت آموزشهای خصوصی
کریمی درمورد تفاوتهای شیوههای آموزشی در آموزشگاههای خصوصی نسبت به دانشگاه علمی- کاربردی گفت: از آنجاکه هنر، امری ذاتی است و مربوط به علاقه درونی فرد است، افراد پیگیر و علاقهمند ولو اینکه به صورت آکادمیک نیز آموزش ندیده باشند، میتوانند موفقیتهای چشمگیری داشته باشند؛ در نتیجه آموزش خصوصی گاهی جواب بهتری گرفته است و افراد علاقهمند را به خود جذب میکند. این افراد الزاما در پی کسب مدرک آکادمیک نیستند، اما کاش مراکز علمی - کاربردی قویتر بودند که در این صورت موجب پرورش نیروهایی کارآمد میشدند. متاسفانه اندیشه حاکم بر دانشگاههای علمی- کاربردی بازده خوبی ندارد، چرا که از لحاظ سطح علمی قابل مقایسه با هنرستانها و مراکز آموزش متوسطه نیست و از لحاظ علمی- کاربردی نیز بسیار دور از هدفگذاریهای کاربردی واقعی است و کمتر فارغالتحصیلی به صورت عملی از آموختههای خود بهره میبرد.
سیاستهای اشتباه در دانشگاه علمی- کاربردی لالجین
این کارشناس افزود: دانشگاه علمی -کاربردی لالجین در سالهای 84-90 رشتههای هنر سفالگری، سرامیک، خط تولید سرامیک، شیشه و تعدادی دیگر رشته مرتبط با هنر سفال و سرامیک را ارائه میکرد و برای آنها دانشجو میگرفت، اما کمکم با اعمال سیاستهای اشتباه جای خود را به رشتههای غیرمرتبط مانند معماری دادند. این دانشگاه اکنون فضایی راکد و بیتحرک دارد که نیاز به توجه مسئولان و تغییر رویکرد و نگاه آنها دارد. «حمید زندی» کارشناس مواد و مدرس دانشگاه در مورد تعداد فارغ التحصیلان این رشته میگوید: ارائه آمار دقیق قاعدتا مستلزم استعلام از مسئولان مربوطه است، اما در سالهای حضور بنده در این مرکز فراز و نشیبهایی در جذب دانشجو و رونق گرفتن دانشگاه اتفاق افتاد که مربوط به مدیریت افراد مختلف و حضور افراد مفیدی بود که اتفاقا موفقیت آنها به دلیل مربوط بودن رشته تخصصی و زمینه مدیریتی ایشان بود ولی به دلیل تغییرات گزینشی اعمال شده شاهد پسرفت در جذب دانشجو بودیم. این مدرس دانشگاه با بیان اینکه در ارتباط نزدیکی که با سفالگران لالجین دارم علاقهمندی هنرمندان جوان به آموزش کاملا محسوس است، تاکید کرد: مدیریت هدفمند در زمینه آموزش هنرجویان قطعا باعث پیشرفت این هنر- صنعت خواهد بود. این کار مستلزم شناخت ابعاد آن و افراد متخصص است. امروز در زمینه تدریس آکادمیک دیگر کمبودی از لحاظ مدرس نداریم، به شرطی که مدیران تصمیم گیرنده حداقل اشراف لازم را داشته باشند. کریمی ضمن اشاره به تاثیر تاسیس دانشگاه در لالجین در شیوه سفالگری و نوآوری در این صنعت، گفت: وجود این مرکز زمانی موجب جذب فرزندان لالجین بود و تکنیکهای نو را به آنها آموزش میداد و تغییراتی در سبکهای هنری صورت میگرفت که بسیار مفید بود. اگر سیاستگذاریها به نوعی باشد که به جای حذف رشتههای مرتبط، به اشاعه آنها بپردازند، میتواند تاثیر بسزایی اگرچه به آهستگی ولی مستدام و مفید در پیشرفت این هنر داشته باشد.
استفاده از هنرمندان بومی در کنارمحققان
وی تصریح کرد: از آنجا که سفالگری بسیار گسترده است و پوشش دادن همه ابعاد آن مستلزم تلفیق سالها تجربه در کنار مطالعات گسترده و تحقیق مستمر محققان است و از حدود توانایی افراد معمولا خارج است، بهترین راه برای بهره گیری کامل از توانایی علمی و عملی استفاده از هنرمندان سنتی و بومی در کنار محققان و تحصیلکردگان رشتههای هنری است. اگرچه تا به حال آموزش در این زمینه به صورتی سطحی و رفع تکلیفی اعمال شده است، اما میتوان با برنامهریزی دقیق در این زمینه به نتایج خوبی رسید. در سالهای گذشته فارغ التحصیلان زیادی در رشته صنایع دستی در همدان داشتیم که بنده نیز عضوی از همین مجموعه بزرگ هستم. همچنین هنرمندان کهنه کار مجرب سنتی بسیاری دراین زمینه وجود دارند که با تلفیق این دو دسته با هم، میتوان به نتایج خوبی رسید. نکته دیگر اینکه ناآگاهی در این زمینه آن هم در سازمان متولی آن اغماض پذیر نیست و تا زمانی که مسئولان و متولیان هنر مجموعه استان را به خوبی شناسایی نکنند و به شناسایی سطحی اکتفا کنند آموزش پیشرفت مناسبی نخواهد داشت.
به هر حال سفال لالجین از معروفترین سفالهای ایران است که از ویژگی خاصی نسبت به دیگر سفالهای کشور برخوردار است. اما بهرغم منحصربهفرد بودن این نوع سفال، به دلیل مشکلات مبتلا به سفالگران و بیتوجهی نسبت به جایگاه این هنر ارزشمند و موفق نبودن آموزشها در این مسیر شاید دور نباشد روزی که نام آن در فهرست رشتههای در معرض خطر و منسوخ شدن قرار گیرد.آموزش و توسعه این هنر ارزشمند و تاریخی علاوه بر حفظ پیشینه و تاریخ کشور، میتواند باعث رونق بخشی از صنعت گردشگری شود که مربوط به صنایعدستی است. از سوی دیگر توسعه این صنعت و هنر منحصر به فرد میتواند باعث ایجاد اشتغال و حل مشکل بیکاری در استان همدان شود و ضمن حفظ یادگار نیاکان ارجمند و هنرمند این دیار،یادگاری ارزشمند برای آیندگان باشد. ضمن توسعه آموزشها، تبلیغات و اطلاعرسانی،استفاده از نظرات استادان بنام و بازماندگان عصر گذشته این هنر و صنعت، تشکیل بازارچههای فروش، برگزاری جشنوارهها با همکاری دیگر استانهای دارای این صنعت، تشکیل کمیتههای تخصصی و هنری و سرمایهگذاری بیشتر در بخش صادرات این محصول میتواند راهگشا باشد.
روزنامه تهران امروز
سفالهای لالجین سمی شدهاند
نامیده شدن شهر لالجین به پایتخت سفال ایران بهتدریج تبدیل به طنزی تلخ میشود. این روزها در همان پایتخت سفال ایران، سفال چینی میفروشند و لالجین را اینروزها «لالهچین» میخوانند. چرا؟ چون فروشندگان تمایل کمتری به سفال لالجین دارند و تولیدکنندگان هم با مشکلات فراوان دستوپنجه نرم میکنند.
روزگاری سفال لالجین به تمام اروپا صادر میشد اما اکنون اتحادیه اروپا دیگر اجازه ورود سفال لعابدار لالجین به کشورهای عضو این اتحادیه را نمیدهد.
صادرات سفال لالجین به آلمان نیز که مهمترین خریدار سفال ایران بود، قطع شده است؛ نه بهدلیل تحریم بلکه موضوع اصلی، کیفیت سفال ایرانی است. در سالهای اخیر در لعابکاری سفالها از لعابهای آماده که برای ساخت کاشی و سرامیک ساختمانی استفاده میشود و دارای ترکیبات سرب است، استفاده شده است.لعابهای آماده سمی هستند و آسیبهای جبرانناپذیری به استفادهکنندگان از ظروف سفالیای که با چنین لعابهایی ساخته میشوند، میرسانند.
دیگر اینکه برای پخت سفال در کورهها حرارتی بیش از یک هزار درجه نیاز است تا ظروف سفالین سمزدایی شوند که بهعلت گرانشدن مواد سوختی و حاملهای انرژی، تولیدکنندگان ناچارند در حرارتی کمتر از 700درجه سفالها را بپزند. این اقدام کیفیت کالاها را پایین آورده و سلامت مصرفکنندگان را نیز تهدید میکند.تولید چنین کالاهایی در حالی انجام میشود که هیچ نهادی تاکنون بر این موضوع نظارت نداشته و بهویژه وقتی خطر استفاده از ظروف لعابدار سمی بیشتر میشود که برخی خریداران صنایعدستی سفالی از ظروف سفالی با هدف تهیه مواد غذایی و پختوپز استفاده میکنند.
مهدی کریمی، کارشناس سفال و مدرس دانشگاه درخصوص سفالهای سمی تولیدشده در برخی کارگاههای صنایعدستی در لالجین میگوید: در ترکیب لعاب همیشه سرب وجود دارد اما در سالهای اخیر از این ماده بیشاز حد مجاز استفاده میشود که موجب خطرناکشدن لعابها شده است.
کریمی میگوید: سفالگران برای پایینآوردن دمای ذوب، ترکیب سرب را افزایش میدهند و متأسفانه دستگاههای نظارتی نیز در این خصوص سکوت کردهاند. البته اگر حمایتهای بیشتری از تولیدکنندگان صنایعدستی در بخش سفال انجام میشد و یارانه صنعت و سوخت آنها حذف نمیشد سفالگران دست به این اقدام نمیزدند.
لالجین البته با بیش از 400سال سابقه در صنعت سفال هنوز در جهت برندسازی گام برنداشته است؛یعنی بهدلیل اینکه تولید سفال درخور نیازهای روز نیست و کیفیت فدای کمیت شده، نشان معتبری از صنعت سفال در این شهر کمتر دیده میشود.با آنکه لالجین را پایتخت سفال ایران نامیدهاند اما این شهر و محصولاتش نقش کمرنگتری در جشنوارهها و فستیوالها بهخصوص در دوسالانه سفال کشور دارند و هرگز دوسالانه سفال ایران در این شهر برگزار نشده است.
تا دهه60 بیش از 600 کارگاه ساخت سفال به شیوه سنتی در شهر لالجین فعالیت میکردند اما امروز بیشتر این کارگاهها قربانی توسعه شهر شدهاند. پایتخت سفال ایران حتی در طراحی شهری لالجین نیز لحاظ نشده و شهرک صنعتی که بهمنظور سازماندهی این کارگاهها ایجاد شده است، توانایی پاسخگویی به تمامی تولیدکنندگان را ندارد. سفالگران نیز توان خرید کارگاه در این شهرک را ندارند و از آنجا که کارگاههای سنتی در بافت قدیم و اصلی شهر قرار گرفتهاند، شرایط مناسبی برای تولید سفال وجود ندارد. باوجود این مشارکت نهادهای مردمی در تصمیمسازیها بهمنظور حل مسائل این شهر ضعیف است. ایجاد پژوهشگاه و مراکز مطالعات سفال، استفاده از نخبگان و هنرمندان، مسئولیتدادن به شهروندان، تبلیغات صحیح، نظارت بر کیفیت توسط یک نهاد بیطرف و تخصصی، مدیریت پسماند و نوآوری و سرمایهگذاری در صنعت سفال کشور میتواند پایتخت سفال ایران را از مشکلات موجود در آن و ورشکستگی صنعت سفال (بهعنوان یکی از رشتههای صنایعدستی کشور) رها کند.
حسین زندی
دوستدار میراث فرهنگی همدان
http://www.hamshahrionline.ir/details/224160 لینک مطلب:
http://hamadanblog.mihanblog.com/
http://tehrooz.com/1392/3/18/TehranEmrooz/1188/Page/14/TehranEmrooz_1188_14.pdf
سفال چینی بلای جان سفال لالجین
در لالهجین چیزی در حدود 1000 کارگاه سفالگری به صورت کارگاههای مجزا و خانگی فعال است و چیزی در حدود 280 نمایشگاه و فروشگاه کوچک در زمینه عرضه محصولات این کارگاهها فعالیت میکنندو 2000 نفر از این راه ارتزاق میکنند مردم این شهر در مقایسه با کشورهایی که در زمینه تولید سفال فعال هستند
همدان- فاطمه کاظمی: شهر لالجین در همدان از جمله شهرهایی است که نه تنها در ایران بلکه در سراسر دنیا یک استثنا به شمار میرود. این شهر تنها شهری است که درآمد اقتصادی مردم آن فقط از راه تولید و فروش سفال به دست میآید. حتی در بین مردم معروف است که «لالجینیها به صورت ژنتیکی سفالگر به دنیا میآیند.» بر اساس گفته قدما پیشینه تولید سفال در این شهر به دوره پیش از اسلام نیز بازمیگردد. در لالهجین چیزی در حدود هزار کارگاه سفالگری به صورت کارگاههای مجزا و خانگی فعال است و چیزی در حدود 280 نمایشگاه و فروشگاه کوچک در زمینه عرضه محصولات این کارگاهها فعالیت میکنند و دو هزار نفر از این راه ارتزاق میکنند.مردم این شهر در مقایسه با کشورهایی که در زمینه تولید سفال فعال هستند پیشرفتهای شگرفی در هنر سفالگری داشتهاند و از نظر بهکارگیری تکنیکهای مدرن در عرصه سفالگری حرف اول را در دنیا میزنند. همین ویژگیها باعث شده است که لالجین سالها عنوان «پایتخت سفال ایران» را با خود یدک بکشد، اما واقعیت این است که این شهر با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم میکند. همین مشکلات سبب شده است که این شهر در حفظ این هنر ارزشمندبا خطراتی روبهرو باشد.
بافت هنری لالجین در حال نابودی است
«مهدی کریمی» کارشناس صنایع دستی در گفتوگو با تهران امروز درباره تاثیر از بین رفتن بافت هنری این شهر میگوید: از آنجاییکه خاک استفاده شده در سفال لالجین ویژگیهای منحصر به فردی دارد از نظر مرغوبیت و کیفیت بالای سفال حرف اول را در دنیا میزند. اما به نمایش گذاشتن این کیفیت شرایط خاصی دارد که میتوان در زمینه جذب گردشگر نیز برای آن برنامهریزی کرد و آن حفظ شرایط سنتی تولید سفال است. کشوری مانند ترکیه تنها با داشتن 50 سفالگری که دارد توانسته با حفظ شرایط سنتی و بومی این هنر را علاوه بر فروش به موقعیتی برای جذب گردشگر تبدیل کند. این در حالی است که در لالجین با واردات بیرویه دستگاههای جدید، این بافت بومی در حال از بین رفتن است. جالب اینجاست که مسئولان این مسئله را خدمتی به سفال لالجین میدانند که ناشی از سوء مدیریت است.وی در ادامه میافزاید: از بین رفتن کارگاههای سنتی و رشد قارچگونه کارگاههای جدید یک فضای ناهمگون و به هم ریخته در این شهر به وجود آورده است که باعث شده گردشگران داخلی و خارجی سفال لالجین را خیلی جدی نگیرند. گردشگر وقتی وارد یک شهر هنری میشود بهدنبال یک ویترین هنری است که به عنوان شناسنامه آن شهر مطرح است اما این ویترین در لالجین دیده نمیشود.کریمی نداشتن بینش فرهنگی از سوی مدیران فرهنگی را علت این مسئله میداند و میگوید: اگر شما عکسهای لالجین قدیم را ببینید افسوس میخورید که چرا این محیط حفظ نشده است. ورودی لالجین نماد این شهر هنری نیست. علت همه این موارد را باید در یک مدیریت ناصحیح دید. متاسفانه مدیران فرهنگی همدان نمیتوانند بینش فرهنگی داشته باشند و همین مسئله بافت لالجین را به این روز درآورده است.
واردات سفال مربوط به 8 سال اخیر است
در چند سال اخیر واردات سفال چینی به ایران ضربههای بزرگی به این هنر ارزشمند در ایران زد و باعث به حاشیه رفتن سفال لالجین شد. تا جاییکه حتی در ویترین فروشگاههای لالجین نیز این سفالها دیده میشود. کریمی در این باره میگوید: پرونده مربوط به واردات سفال به ایران مربوط به 8سال گذشته است. اولین بار در دو ساله دوم دولت نهم واردات سفال از چین به ایران انجام شد. با وجود زحمت زیادی که تولید کننده برای سفال لالجین میکشد اما سفال لالجین ارزانترین سفال در دنیاست. در حالی که سفال چینی با قیمت بالاتری عرضه میشود و همین مسئله رغبت فروشندگان را به سفال چینی بیشتر کرده است. آیا واردات محصولی که کشور خودمان بزرگترین تولید کننده آن است کار عاقلانهای است؟ این واردات بلایی بر سر لالجین آورد که تولید کننده سفال را زمین زد.حالا باید دید که چرا واردات سفال چین موفق شد و بازار ایران را تصاحب کرد؟